Poniżej przedstawione są dodatkowe wskazówki dotyczące edukacji seksualnej i komunikacji inkluzywnej. Szczególny nacisk położono w nich na wsparcie rodzin, kadry pedagogicznej i przede wszystkim dzieci i młodzieży nieheteronormatywnej. W tej sekcji można znaleźć także linki do ciekawych publikacji, materiałów online i kontakt do organizacji pozarządowych oferujących wsparcie.
Odnosząc się do poprzednich rozdziałów, należy pamiętać, że seksualność jest naturalna, a tożsamości płciowe i seksualne zupełnie zdrowe bez względu na ich rodzaj. Pracując z dzieckiem nieheteronormatydnym należy przede wszystkim widzieć dziecko i zwracać uwagę na jego potrzeby.
Tożsamość płciowa:
W poprzednich rozdziałach można było dowiedzieć się, ze tożsamość płciowa jest nadrzędnym elementem płci. Najważniejszym z punktu widzenia medycyny, psychologii i seksuologii. To ona określa osobę i za nią należy podążać.
Tożsamość seksualna u dzieci cispłciowych odkrywana jest w wieku ok. 2-4 lat. Jest to naturalny proces wzmacniany przez otoczenie. Dzieci i młodzież transpłciowa proces ten mogą przeżywać trudniej i dłużej. Często samodzielnie uświadamiają sobie własną tożsamość i bez wsparcia dorosłych przechodzą przez identyfikację. To naturalne, że szukają odpowiedzi, eksperymentują, starają się siebie jakoś określić. Jeśli dziecko mówi komuś o swojej transpłciowości lub niebinarbności, to znak, że tej osobie zaufało. Nie należy zlekceważyć ani nadużyć takiego zaufania. Najlepiej obserwować, wspierać, podążać za formami gramatycznymi czy imieniem, które dziecko preferuje. Oczywiście nie mamy pewności, jak ostatecznie ukształtuje się tożsamość płciowa dziecka, ale na tym etapie wspierajmy proces identyfikowania siebie.
Rodzice i dziecko transpłciowe / niebinarne.
Dla rodziców lub osób sprawujących opiekę informacja o transpłciowości dziecka bywa trudna. Niektóre osoby nie rozumieją tego zagadnienia, inne (te bardziej świadome) obawiają się o swoje dziecko, bezpieczeństwo, to, jak zostanie potraktowane przez społeczeństwo i o sam proces tranzycji. To, co rodzice mogą zrobić dla siebie i dla dziecka, to przede wszystkim poszerzyć swoją wiedzę, zrozumieć i oswoić się z tematem tożsamości płciowej. W idealnym scenariuszu rodzice podążają za tożsamością dziecka i dokładają wszelkich starań do poprawy jego komfortu psychicznego. Wsparcie w tym momencie jest nieocenionym elementem terapeutycznym.
Według wytycznych zawartych w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD 11 terapia polega na dopasowaniu pozostałych aspektów płci do tożsamości płciowej. Proces ten nazywany jest tranzycją. Poziom tranzycji zależy od potrzeb osoby oraz siły dysforii płciowej. To w porozumienia z kadrą medyczną, seksuologiczną i psychologiczną następują decyzje o wdrożeniu odpowiedniej terapii – hormonalnej lub operacji afirmującej płeć.
Proces prawny jest w Polsce bardzo skomplikowany i żmudny , ponieważ osoba transpłciowa musi pozwać rodziców o błędne oznaczenie płci. Często jest to doświadczenie traumatyzujące. Wynikiem tranzycji na poziomie prawnym jest nadanie nowego numeru PESEL (w którym zakodowana jest płeć) oraz imienia.
Część osób transpłciowych, głównie niebinarnych, potrzebuje jedynie tranzycji na poziomie społecznym – zmiany imienia, zamków, sposobu ubierania i funkcjonowania społecznego.
Kadra pedagogiczna i dziecko transplcowe / niebinarne.
Coraz więcej mówi się o zagadnieniach związanych z tożsamością płciową. Dzieci i młodzież mają dostęp do szerszej bazy informacji, przez co bardziej świadomie odkrywają swoją seksualność. Pomaga im to definiować i nazywać siebie. W zaleceniach dla szkoły jest podążanie za potrzebami dziecka. Można używać imienia i form gramatycznych preferowanych przez dziecko. Nie trzeba przecież posługiwać się imieniem z dziennika. Jeśli dziecko dodatkowo jest w procesie terapeutycznym szkoła najcześciej dostanie pismo z podobnymi wskazówkami od osoby specjalizującej się w seksuologii.
Tożsamość seksualna:
Odkrywanie tożsamości seksualnej jest kolejnym etapem procesu identyfikacji. Oczywiście kolejność tychże może się różnić w zależności od czynników osobowościowych i społecznych. Należy pamiętać, ze każda tożsamość seksualna jest zdrowa i naturalna. To czy dziecko jest hetero-, bi-, czy homoseksualne nie powinno mieć znaczenia. Tożsamości seksualnych jest więcej i część z nich został opisana w poprzednich rozdziałach. Wsparcie dorosłych powinno w każdym przypadku polegać na badaniu potrzeb i akceptacji.
Jak być osobą sojuszniczą?
- Miej świadomość swoich stereotypów i uprzedzeń. Miej świadomość poziomu swojej wiedzy na temat różnorodności. Próbuj w kontakcie z drugą osobą poznać ją jak najlepiej, bez wstępnego oceniania na podstawie danej cechy czy wyglądu. Nie zakładaj, że wszystkie osoby są heteroseksualne i cispłciowe.
- Poszerzaj swoją wiedzę na temat seksualności. Śledź najnowsze badania i trendy społeczne. Możesz w tym celu obserwować w mediach społecznościowych organizacje pozarządowe, które zajmują się tematami równościowymi lub osoby należące do mniejszości, do społeczności LGBTQIA+, które zajmują się samorzecznictwem.
- Uświadom sobie swoje przywileje. Należenie do grupy większościowej daje pewne prawa, które można wykorzystać do wspierania osób z grup narażonych na wykluczenie.
- Słuchaj potrzeb innych. Badaj potrzeby innych, chcąc pomagać. Nie zakładaj, ze wiesz lepiej, czego ktoś potrzebuje. Nie pomagaj na siłę i nie oczekuj wdzięczności za swoją pomoc. Bycie osobą sojuszniczą jest bezwarunkowe.
- Reaguj na przemoc i dyskryminację. Wyrażaj sprzeciw wobec takich zachowań. Zgłaszaj nienawistne treści w internecie, nie żartuj z seksualności.
- Oznacz miejsce swojej pracy, swój profil w mediach społecznościowych lub swoje ubranie symbolem wspierającym osoby LGBTQIA+. Najczęściej jest to symbol tęczy.
- Zapytaj, jakimi formami gramatycznymi masz się zwracać do nieznanej Ci osoby. Możesz także podać swoje zaimki, co będzie ukłonem w kierunku osób transpłciowych. Zapisanie własnych zaimków w stopce maila, na stronie internetowej czy wizytówce jest inkluzywnym zachowaniem pokazującym otwartość i szacunek.
- Nie bój się błędów. Nikt nie oczekuje, że nigdy nie pomylisz zaimka czy imienia osoby. W takiej sytuacji wystarczy przeprosić i starać się nie robić tego więcej.
- Używaj języka inkluzywnego. Feminatywy (na przykład „lekarka”,”psycholożka”), formy osobowe (na przykład „osoba homoseksualna”) czy formy neutralne płciowo („Jak ma na imię osoba, z którą jesteś w związku?”) są idealnymi przykładami wsparcia. Chociaż mogą na początku brzmieć nieswojo, pamiętaj, że język polski jest żywy i ciągle się rozwija.
- Podejmuj działania włączające. Angażuj się w marsze równości czy tęczowe piątki w szkołach. Pokaż swoje wsparcie.
- Głosuj świadomie. Pamiętaj, że polityka ma ogromy wpływ na życie osób należących do mniejszości. Interesuj się tym, co mówią osoby reprezentujące poszczególne partie polityczne.
Jak mówić o seksualności?
Język dotyczący seksualności dynamicznie się zmienia i staje się coraz bardziej inkluzyjny, by normalizować różnorodność i podkreślać podmiotowość osób zainteresowanych. Przykładami zmian, które są zalecane jest zaprzestanie używania sformułowań dotyczących tożsamości płciowej i seksualnej z końcówką „-izm” (które sugerować mogą zaburzenie) i wybieranie tych z końcówką „-ość”.
Wiemy, że inne niż heteroseksualność tożsamości seksualne zaburzeniami nie są. Stąd propozycja na posługiwanie się określeniami takimi jak na przykład: aseksualność, homoseksualność czy biseksualność.
W przypadku tożsamości płciowej mówimy o cispłciowości lub transpłciowości. Wcześniej używane pojęcia „transseksualizm” były kalką z języka angielskiego (sex – płeć), która w języka polskim nie sprawdza się już tak dobrze i mylnie może wskazywać nie na płeć a właśnie seks. W języku angielskim, który również się zmienia, używa się obecnie wyrazu „transgender” zamiar „transsexual”.
Skrót LGBT+, który wyjaśniono w poprzednich rozdziałach, stał się obiektem manipulacji i elementem walki politycznej. Przeciwnicy równości robią wszystko, by nadać mu negatywne znaczenie („ideologia LGBT”). W celu odczarowania tego skrótu i podkreślenia podmiotowości tych, którzy się za nim kryą, warto używać zwrotów „osoby LGBT+” lub „społeczność LGBT+”.
O seksualności należy mówić wprost. To naturalna kwestia każdej osoby. Rozwijając temat edukacji seksualnej z poprzednich rozdziałów należy dodać, że wstyd związany z mówieniem o ciele, płci, dorastaniu i seksie jest problemem dorosłych. To oni przekazują te emocje dzieciom i jednocześnie obciążają ich sferę seksualności.
Gdzie uzyskać pomoc i wsparcie?
Telefon zaufania Lambda Warszawa dla osób LGBT+ i ich bliskich: 22 628 52 22
Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111
Stowarzyszenie Program Stacja – organizacja wspierająca młodzież i młode osoby dorosłe
Stowarzyszenie MyRodzice zrzeszające osoby bliskie osób LGBT+
Różowa skrzyneczka – organizacja przeciwdziałająca wykluczeniu menstruacyjnemu
Fundacja Edukacji Społecznej – organizacja zajmująca się zdrowiem seksualnym
Punktu anonimowego testowania w kierunku HIV
Spunk
Parasol
Bibliografia – Jakie pozycje polecamy?
- Grabski, B. (2022). Zdrowie osób transplciowych i niebinarnych. Warszawa: TransFuzja
- Kowalczyk, R., Stoła, A. (2022). ChemSex ujęcie wielodyscyplinarne. Warszawa: PZWL
- Pietruszczak, B. (2021). Twoje ciałowpozytywne dojrzewanie. Warszawa: Moonka
- Fashion Fever, C. (2022). Sex Edu. Warszawa: RM
- Lew-Starowicz, Z. (2022). Psychoseksuologia. Metody diagnostyczne i terapeutyczne. Sopot: GWP
- Kowalczyk, R., Tritt, R., J., Lew-Starowicz, Z. (2021). LGB. Zdrowie psychiczne i seksualne. Warszawa: PZWL
- Hodun, M., Sawicki, M., Tęcza, M. (2021). Good Sex Ed. Sexual Education in Europe between Evidence and Ideology. Warszawa: Projekt:Polska
- Rowińska, M. (2019). Zaburzenia seksualne a psychoterapia poznawczo-behawioralna. Warszawa: PZWL
- Rubik, A. (2022). Projekt SEXEDPL: Rozmowy Anji Rubik o dojrzewaniu, miłości i seksie, Dorastanie w miłości, bezpieczeństwie i zrozumieniu. Przewodnik dla rodzicó Warszawa: W.A.B.
