Rozdział 3

Fazy rozwoju psychoseksualnego

Granice wiekowe podane przy opisach poszczególnych faz rozwoju są umowne. Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie.

Wczesne dzieciństwo (wiek około 0–4 lat)

Dziecko jest istotą seksualną od narodzin, nie znaczy to jednak, że ma potrzeby seksualne, gdyż te pojawiają się dopiero w okresie dojrzewania. Około 2. roku życia zazwyczaj potrafi zaklasyfikować się do określonej płci. Mechanizm ten nazywamy identyfikacją płciową. Około 3. roku życia zwykle następuje początek identyfikacji z osobą dorosłą tej samej płci i pierwszy etap nauki komunikacji uczuć. Około 4. roku życia dziecko zaczyna rozumieć różnice w budowie anatomicznej. Następuje stabilizacja poczucia postrzegania płci – to znaczy chłopiec wie, że gdy dorośnie, będzie mężczyzną, a dziewczynka wie, że gdy dorośnie, będzie kobietą. Proces ten oczywiście jest niezachwiany, jeśli tożsamość płciowa dziecka jest zgodna z jego płcią nadaną po urodzeniu.

Teoria ta dotyczy osób cisseksualnych. W przypadku osób transpłciowych przebieg procesu identyfikacji płci może zachodzić w indywidualny sposób.

Dzieciństwo (wiek około 4–6 lat)

Motywacją działań w tej fazie jest ciekawość. Dziecko testuje i poznaje świat. Robi to jednak bez świadomości granic, empatii oraz rozumienia kontekstu społecznego. Ciekawość dziecka objawia się w nawiązywaniu relacji z otoczeniem, zainteresowaniu cielesnością innych osób oraz zachowaniami autoerotycznymi. Podejmowane przez dziecko aktywności mają wymiar poznawczy, a nie seksualny. Naturalnym i bardzo częstym elementem rozwoju jest masturbacja, która może mieć miejsce (lecz nie musi). Nazywamy ją rozwojową, gdyż polega na badaniu swojego ciała. Narządy płciowe ze względu na swoją budowę są bardziej wrażliwe na dotyk, dlatego stymulacja ich dostarcza dziecku innych wrażeń niż dotykanie pozostałych części ciała. Nie ma to jednak nic wspólnego z orgazmem ani podnieceniem.

Zabawy interpersonalne w tym wieku odbywają się głównie w gronie rówieśników tej samej płci. Chłopcy przeważnie porównują długość swoich członków czy organizują zawody na szybkość w oddawaniu moczu. Dziewczynki preferują na przykład przymierzanie ubrań swoich mam. Dzieci poznają ciała innych głównie poprzez uczestniczenie w pielęgnacji rodzeństwa, pomoc innym dzieciom w ubieraniu się lub podglądanie.

Są jednak zachowania, które wymagają interwencji dorosłych:

  • wplatanie do zabaw ruchów frykcyjnych – okazywanie przez dzieci w tym wieku wiedzy o tym, jak wygląda stosunek seksualny, może być niepokojącym objawem. Świadczyć może (lecz nie musi) o tym, że dziecko było świadkiem seksu lub zostało wykorzystane. Niewątpliwie jest to jednak element wymagający zbadania;
  • masturbacja eksperymentalna – to zachowania autoerotyczne z użyciem dodatkowych przedmiotów w celu testowania granic własnego ciał Charakteryzują się brakiem powtarzalności, próbowaniem. Mogą pojawić się zachowania ryzykowane, które prowadzą do uszkodzenia narządów płciowych, ust, pochwy lub odbytu dziecka;
  • masturbacja instrumentalna – ma na celu zaspokojenie pozaseksualnej potrzeby. Może być to przejaw braku kontaktu z ludźmi, odtrącenia, samotności, napięcia emocjonalnego lub stresu. Ma postać nałogu i stanowi element wyrażania frustracji. Cechuje ją powtarzalność. Stanowi sygnał dla otoczenia i wynika z deficytó Ma charakter zastępczy i wymaga interwencji specjalisty.

Mając na uwadze dobro dzieci i odpowiedzialność za nie, w tym wieku powinno się wprowadzać edukację seksualną dotyczącą płci, budowania pozytywnego obrazu siebie oraz zabezpieczenia przed wykorzystaniem seksualnym.

Faza latencji (wiek około 6–10 lat)

W fazie latencji zainteresowania seksualnością ulegają redukcji. Więcej czasu zajmują zainteresowania społeczne związane w dużej mierze z procesem adaptacji i akceptacji w grupie. Dziecko angażuje swoją uwagę w nowe zadania szkolne. Jego seksualność na tym etapie kształtowana jest nadal przez osoby sprawujące opiekę i grupę rówieśniczą, ale zainteresowania seksualnością zostają wyparte bądź słabną. Grupa rówieśnicza staje się podstawową bazą budowania samooceny. Jest to faza przejściowa u progu okresu dojrzewania. W fazie latencji tworzą się grupy homofilne (jednopłciowe), których ważnym elementem jest budowanie przyjaźni.

Co istotne, tempo rozwoju jest na tym etapie bardzo zindywidualizowane. Zauważalne są znaczne różnice w wyglądzie budowy ciała.

Dorastanie (wiek około 10–16 lat)

Celem tej fazy jest zdecydowanie rozwój – emocjonalny, społeczny i seksualny. Jest on w dużej mierze determinowany przez intensywne zmiany biologiczne – zmianę sylwetki, przyrost tkanki tłuszczowej i wystąpienie miesiączki lub samoistnego wytrysku nasienia. Istotnym źródłem rozwoju seksualnego jest grupa rówieśnicza, której wpływy często pozostają w opozycji do wpływów rodziny, osób sprawujących opiekę i innych ważnych instytucji, w tym szkoły. Sposób, w jaki osoby w tym wieku postrzegają swoją seksualność, znacząco wpływa na ich samoocenę. Na tym etapie istotne są komunikacja, wyjaśnianie zachodzących zmian i nauka akceptacji tego, co się dzieje. Edukacja seksualna osób w wieku dorastania pozwala uchronić młodych ludzi przed powstaniem kompleksów.

W tej fazie pojawia się zazwyczaj potrzeba seksualna i mogą być podejmowane takie aktywności jak masturbacja młodzieńcza, petting, inicjacja seksualna. Należy zwrócić uwagę na nieodpowiednie wzorce kształtowania preferencji seksualnych (na przykład pornografia) oraz ewentualny brak akceptacji swojej tożsamości seksualnej lub płciowej.

Treści na stronie przeznaczone są dla osób pełnoletnich. Potwierdź swój wiek.