Bezpieczeństwo i higiena

Infekcje przenoszone drogą płciową (ang. sexually transmitted infections, STI)

Podstawowym zabezpieczeniem przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową jest prezerwatywa, która właściwie przechowywana i odpowiednio użyta w terminie ważności, ma wysoką skuteczność. Im większa liczba osób, z którymi uprawia się seks, tym większe ryzyko zakażenia. Ryzyko infekcji zależy od poziomu bakterii lub wirusów w organizmie osoby zakażonej, ilości płynu zakaźnego (między innymi wydzielina z pochwy, sperma, krew), powierzchni wrót zakażenia (między innymi pochwa, odbyt, jama ustna, przerwana ciągłość skóry/rana) oraz czasu kontaktu płynu zakaźnego z potencjalnymi wrotami zakażenia. Płynem zakaźnym jest także preejakulat, czyli substancja mogąca wydobywać się z penisa przed wytryskiem nasienia. Dlatego też każdy niezabezpieczony stosunek (oralny, waginalny bądź analny) jest ryzykowny, nawet jeśli nie dojdzie do wytrysku nasienia w ciele drugiej osoby.

Coraz częściej poradnie dermatologiczne oraz wenerologiczne odnotowują zakażenia infekcjami przenoszonymi drogą płciową (nie tylko HIV). Badanie w kierunku infekcji przeprowadza się na podstawie próbki krwi lub wymazu z jamy ciała. Do najbardziej powszechnych infekcji należą:

infekcje bakteryjne:

• kiła – w pierwszej fazie może się objawiać niewielkim owrzodzeniem. Znika ono po kilku dniach i infekcja przechodzi w fazę utajenia. Nieleczona prowadzić może do poważnych problemów zdrowotnych, w tym uszkodzenia układu nerwowego;
• rzeżączka – to zakażenie cewki moczowej, szyjki macicy, gardła lub odbytu. Zazwyczaj towarzyszy mu ból lub pieczenie. Rzeżączka jest obecnie jedną z najszybciej mutujących bakterii, przez co jej leczenie staje się bardziej problematyczne;
• chlamydia – kolejna infekcja mogącą rozwijać się w jamach ciała, w ujściu cewki moczowej. Nieleczone zakażenie może powodować stany zapalne narządów płciowych. Zakażenie chlamydią objawowo może być podobne do zakażenia rzeżączką;

infekcje skórne:

• najczęstsze z nich to świerzb i wszawica – kontakty seksualne nie są jedyną drogą zakażenia, ale zwiększają ryzyko. Pasożyty łatwo przedostają się z ciała jednej osoby do ciała drugiej. Leczenie bywa długotrwałe i nie należy do najłatwiejszych;

wirusy przenoszone drogą płciową:

• HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) – zmiany skórne najczęściej w postaci brodawek, których leczenie w około 50% przypadków nie przynosi rezultató Wirus jest szczególnie niebezpieczny w przypadku żeńskich narządów rozrodczych;
• HSV (wirus ludzkiej opryszczki) – zmiany skórne mogące atakować okolice ust (TYP 1) lub narządów płciowych (TYP 2). Większość osób zakażonych wirusem nie ma żadnych objawó Mogą one mimo wszystko przenosić infekcje na kolejne osoby;
• wirusowe zapalenia wątroby (HAV, HBV, HCV) – niezwykle żywotne i łatwo rozprzestrzeniające się wirusy. Trudne w leczeniu i inwazyjne dla organizmu (zwłaszcza typ B i C). Powodują poważne zakażenia wątroby i w ostateczności prowadzić mogą do jej marskości;
• HIV (ludzki wirus upośledzenia odporności) – przenosi się najczęściej przez niezabezpieczone prezerwatywą kontakty seksualne. Obecny poziom leczenia jest bardzo wysoki. Osoby przyjmujące odpowiednie leki mogą mieć niewykrywalny poziom wirusa w organizmie i funkcjonować tak dobrze, jak przed zakażeniem. Nieleczona infekcja natomiast doprowadza do stanu chorobowego obniżenia odporności, czyli AIDS.

Infekcje (nie choroby!) przenoszone drogą płciową to nie tylko HIV. Pozostałe infekcje zdarzają się dużo częściej. W ostatnich latach najbardziej powszechna jest rzeżączka, która może przyjmować formę bezobjawową.

Profilaktyka infekcji to zabezpieczenie stosunku seksualnego, edukacja oraz badania. Badania w kierunku infekcji warto robić regularnie. Na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS dostępna jest lista punktów, w których anonimowo i bezpłatnie zbadamy się w kierunku HIV. Niektóre z tych punktów dysponują testami w kierunku kiły i HCV. Pozostałe infekcje można diagnozować w prywatnych lub państwowych placówkach.

Antykoncepcja

Antykoncepcja to zbiór metod i środków zapobiegających ciąży. Jest wspólną odpowiedzialnością osób uprawiających seks. W związku z tym metoda antykoncepcji powinna być wybierana w porozumieniu i za zgodą stron. Zaleca się konsultacje ginekologiczne, a w niektórych przypadkach wykonanie specjalistycznych badań lekarskich. Wybierając metodę antykoncepcji, warto zwrócić uwagę na jej skuteczność, odwracalność, a także bezpieczeństwo stosowania. Wśród osób w wieku 16–17 lat najczęstszą metodą antykoncepcyjną podczas inicjacji seksualnej jest prezerwatywa. Na drugim miejscu znajduje się stosunek przerywany, który nie jest skutecznym zabezpieczeniem.

• Antykoncepcja barierowa – prezerwatywa to jedna z najpopularniejszych metod antykoncepcji, będąca także najlepszą metodą profilaktyki infekcji przenoszonych drogą płciową. Zawodność tej metody najczęściej spowodowana jest nieumiejętnym założeniem prezerwatywy lub jej nieprawidłowym przechowywaniem, co skutkuje uszkodzeniami i obniżeniem jej wytrzymałości. Zaletami tej metody są łatwość w stosowaniu i dostępność. Wciąż dużo bardziej popularna jest prezerwatywa nakładana na penisa. Prezerwatywy dopochwowe nie cieszą się tak dużym uznaniem, choć skuteczność jest podobna. Inną metodą tego rodzaju antykoncepcji są środki plemnikobójcze, kapturek naszyjkowy, błona dopochwowa.
• Antykoncepcja hormonalna – pigułki antykoncepcyjne dwuskładnikowe i jednoskładnikowe, plastry antykoncepcyjne, antykoncepcyjne krążki dopochwowe, implanty, zastrzyki hormonalne, pigułki „72 godziny po”, wkładki wewnątrzmaciczne uwalniające hormony. Metody te polegają na dostarczeniu organizmowi hormonów (estrogenu i progestagenu), których zadaniem jest zahamowanie owulacji, zagęszczenie śluzu w pochwie, uniemożliwienie zagnieżdżenia się zarodka i zwolnienie transportu jajeczek w jajowodach.
• Metody obserwacyjne – opierają się na badaniu i obserwacji ciała i okresowej abstynencji seksualnej. Kalendarzyk to metoda polegająca na obserwacji cyklu menstruacyjnego i współżyciu wyłącznie w określonym czasie, co ma związek z faktem, że do zapłodnienia może dojść wyłącznie podczas owulacji. Metoda termiczna polega na badaniu temperatury ciała w pochwie lub w jamie ustnej tuż po przebudzeniu, ponieważ podczas owulacji jest ona nieco wyższa. Wymaga to niezwykłej dokładności, skrupulatności i uważności na inne czynniki mogące zmieniać temperaturę ciała, takie jak infekcje. Metoda Billingsów opiera się na codziennej obserwacji śluzu pochwowego i określaniu dni płodnych na podstawie jego cech. Testery owulacji to dostępne w aptekach testy, dzięki którym w łatwy sposób można sprawdzić płodność, badając mocz (podobnie jak przy teście ciążowym).
• Wkładka domaciczna – wkładka w kształcie litery T zawierająca miedź lub lewonorgestrel, które uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka. Wkładka może wywołać w pochwie stan zapalny uniemożliwiający zarodkowi zagnieżdżenie się i zmieniający śluz, co zapobiega przedostaniu się plemników do macicy. Jest to bezpieczna i odwracalna forma antykoncepcji.
• Sterylizacja – polega na podwiązaniu jajowodów lub nasieniowodó Jest to najskuteczniejsza metoda antykoncepcji, jednak decyzja o jej wyborze powinna być dobrze przemyślana. Przywracanie płodności w tym wypadku cechuje niska skuteczność.

Niestety często stosowany jest też stosunek przerywany, który polega na wysunięciu penisa z pochwy tuż przed ejakulacją, by do wytrysku doszło poza drogami rodnymi. Takie zachowanie jest nieskuteczne z powodu występowania preejakulatu, który może zawierać plemniki. Negatywnymi skutkami tej metody mogą być dodatkowo stres i wywołane nim problemy z orgazmem.

Stosunek przerywany nie jest metodą antykoncepcji. Co więcej, nie zabezpiecza on też przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.

Skuteczność metod antykoncepcji określana jest przy pomocy współczynnika Pearla. Wskaźnik ten wyznacza się jako stosunek liczby niezamierzonych poczęć do liczby badanych cykli przy stosowaniu ustalonej metody antykoncepcji. Im niższy wskaźnik, tym bardziej skuteczna metoda. Najlepszą skuteczność ma antykoncepcja hormonalna (wskaźnik Pearla bliski 0), najgorszą metody obserwacyjne.

Prezerwatywy

To podstawowe zabezpieczenie barierowe, chroniące zarówno przed niechcianą ciążą, jak i przed infekcjami. Wyróżnić można kilka rodzajów prezerwatyw:

• prezerwatywy klasyczne – najczęściej wykonane z lateksu, służą do zabezpieczenia stosunku waginalnego (penis-pochwa);
• prezerwatywy smakowe – służą do zabezpieczenia stosunku oralnego (penis-usta);
• chusteczki – wykonane z lateksu lub poliuretanu prostokątne płachty nakładane na wulwę lub odbyt. Służą do zabezpieczenia stosunku oralnego lub pieszczenia odbytu ustami (pochwa-usta, odbyt-usta);
• prezerwatywy pogrubione – służą do zabezpieczenia stosunku analnego (penis-odbyt);
• prezerwatywy XL – przeznaczone dla osób, które odczuwają dyskomfort podczas stosowania klasycznego rozmiaru prezerwatywy ze względu na większą grubość penisa. Ucisk wywołany stosowaniem zbyt ciasnej prezerwatywy może powodować utratę wzwodu. Ten rodzaj prezerwatywy ma większą średnicę. Długość wszystkich prezerwatyw jest podobna;
• prezerwatywy poliuretanowe – przeznaczone dla osób uczulonych na lateks (z którego wykonana jest większość prezerwatyw);
• prezerwatywy dopochwowe – są stosowane zamiast prezerwatyw nakładanych na penisa. Służą do zabezpieczenia stosunków waginalnych (penis-pochwa).

Mitem jest, że prezerwatywy mają „mikropory”, które przepuszczają plemniki lub wirusy. Statystyczne kilka procent, kiedy kondom nie zadziałała, to nic innego jak błąd człowieka – najczęściej podczas procesu zakładania.

Błąd taki prowadzić może do zsunięcia się lub pęknięcia prezerwatywy i kontaktu wydzieliny z błoną śluzową drugiej osoby. Problem stanowi ponadto otwieranie opakowania zębami, używanie dwóch prezerwatyw jednocześnie lub rozciąganie prezerwatywy w celu jej założenia na penisa. Prezerwatywy najlepiej kupować w aptekach/drogeriach lub punktach zajmujących się profilaktyką. Nie należy ich przechowywać w kieszeni ani portfelu, gdyż lateks może wtedy ulec uszkodzeniu.

Kolejną kwestią jest lubrykacja, czyli nawilżenie jam ciała. Pochwa ma zdolność do naturalnej lubrykacji. Czasami jednak warto wspomóc się gotowymi żelami. Podczas seksu analnego dodatkowe nawilżenie jest koniecznością. Używać należy wyłącznie żeli na bazie wody lub silikonu. Wszelkie tłuszcze (zwierzęce lub roślinne, w tym oliwki) mogą wchodzić w reakcję z lateksem. Najlepiej wybierać żele bezwonne i bezsmakowe, co pozwoli uniknąć ewentualnych podrażnień narządów płciowych.

Normy seksualne

Są to zbiory zasad i reguł dotyczących zachowań seksualnych, które można podzielić następująco:

• normy prawne – określają, które zachowania seksualne są penalizowane, czyli zagrożone karą. Odnoszą się między innymi do przestępstw o charakterze seksualnym. Prawny zakres omawianej teorii opisuje jasno rozdział XXV Kodeksu karnego;
• normy medyczne – odnoszą się do diagnozy zaburzeń seksualnych, na przykład według standardów Światowej Organizacji Zdrowia (ICD) lub Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM);
• normy statystyczne – praktyki seksualne najbardziej popularne w danej społeczności;
• normy psychologiczne – odnoszą się głównie do odczuwanego przez osoby komfortu lub dyskomfortu. Są powiązane z emocjami związanymi z tożsamością płciową, tożsamością seksualną lub preferencjami seksualnymi;
• normy kulturowe – określają zachowania seksualne najbardziej pożądane w danej społeczności. Przekazywane są zwykle z pokolenia na pokolenie;
• normy moralne – wynikają z moralności, są interpretowane zgodnie z filozofią lub kreowane przez środowiska religijne. Często są powiązane z normami kulturowymi;
• normy partnerskie – są to ustalenia pomiędzy osobami będącymi w związku. Dotyczą modelu ich relacji (na przykład monogamiczna, otwarta seksualnie lub poliamoryczna) oraz zachowań seksualnych.

Warto podkreślić, że są aspekty i zachowania, które spełniają kryteria jednych norm, a nie są dopuszczalne według innych. Przykładem są dobrowolne kontakty seksualne między dorosłymi osobami tej samej płci. Spełniają one normy prawne, medyczne, psychologiczne, ale mogą już nie odpowiadać normom moralnym lub kulturowym.